I. а) Если перед показателем инфинитива ta стоит a , то в настоящем времени перед личным окончанием присоединяется еще u кроме 3-го лица мн. числа:

ožata muata puhata hujata katata

mie ožuan maguan puhkuan huiguan katkuan

šie ožuat maguat puhkuat huiguat katkuat

hiän ožuau maguau puhkuau huiguau katkuau

myö ožuamma maguamma puhkuamma huiguamma katkuamma

työ ožuatta maguatta puhkuatta huiguatta katkuatta

hyö ožatah muatah puhatah hujatah katatah

Hiän ožuau ruošalla hevost’a i ajuau edehpäin. Milma ožuau mieleh: hiän huiguau milma tarikoin miun piällikön aigah. On jo aiga puhata paiz’o.Torašša brihalla puhattih piän. Lapši kerdah katkuau itkie. Mušta kazi meilä dorogan (tien) katkuau. Kondie katkuau mečäššä puut da tuhjot.

б) Если перед показателем инфинитива ta стоит o,u то в настоящем времени перед личным окончанием присоединяется uo кроме 3-го лица мн. числа:

pakota ruššota lukuta erota

mie pakkuon ruškuon lukkuon eruon

šie pakkuot ruškuot lukkuot eruot

hiän pakkuou ruškuou lukkuou eruou

myö pakkuomma ruškuomma lukkuomma eruomma

työ pakkuotta ruškuotta lukkuotta eruotta

hyö pakotah ruššotah lukutah erotah

 

Pagolazet pakotah abuo muakunnalda. On ägie päivä i myö pakkuomma juuvva kylmie vettä. Rahvaš pakkuou jumalalda tervehyttä da perehšovinduo. Marjat ruššotah varbazilla a juablokat (omenat) okšilla. Lukkuon oven da mänen pruazniekalla. Tiedäjät lukutah verdä läzijillä. Emändä tuulou buolukan i topat erotah marjoišta. On aiga jo erota omašta mielöväštä rannašta i lähtie linnah. Konža eruot, kačo lapših, a ei iččieh päin.

II. Если перед показателем инфинитива ta стоит i то в настоящем времени перед личным окончанием присоединяется ič кроме 3-го лица:

vallita mainita tarita

mie valličen mainičen taričen

šie valličet mainičet taričet

hiän valliččou mainiččou tariččou

myö valličemma mainičemma taričemma

työ valličetta mainičetta taričetta

hyö vallitah mainitah taritah

 

Kedä vаlličet mučokši­? Nyt myö lähemmä vallita parahie inehmizie deputuatoiksi.

Mainičen paginašša kaiken kylän azeita. Moničči päiväššä mainičen omie vierahalla rannalla. Hiän tariččou šuurie dengoida (rahoida) täštä tavarašta.

Таким же образом спрягаются глаголы типа istuočie, puija, voija:

mie istuočen puičen voičen

šie istučet puičet voičet

hiän istuoččou puiččou voiččou

myö istuočemma puičemma voičemma

työ istuočetta puičetta voičetta

hyö istuočetah puijah voijah

 

Myö istuočemma keškipäivällä murginalla, a illalla istuočemma šyyvvä illalist’a. Gost’at tullah da istuočetah skammilla šeinie myöten. Riihen edizeh ahetah illalla, a huomnekšella nouššah da puijah. Konža pellošša puijah, vain ollet jiähäh. Kengiäčet da lähen pihalla. Hyö šanuočetah meilä ket hyö ollah. Šie šanuočet vanhemmilla, konža lähet pertistä. Poiga rohkuačou pakkuo tuatolda rahuo. Illalla aivoin venyttiäčet, a huomnekšella aivoin noužet.

III. Если перед показателем инфинитива ta/tä стоит гласный e, то основа настоящего времени глагола оканчивается на ne :

čylčetä oijeta muššeta

mie čylčenen oigenen muštenen

šie čylčenet oigenet muštenet

hiän čylčenöy oigenou muštenou

myö čylčenemmä oigenemma muštenemma

työ čylčenettä oigenetta muštenetta

hyö čylčetäh oijetah muššetah

Замечание: глагол čylčetä может иметь в некоторых говорах вид: tylčetä.

 

Глагол puata спрягается по этому же типу: pagenen, pagenet, pagenou, pagenemma, pagenetta, puatah.

 

Pila čylčenöy, nin hänen hammaššetah, a kirveš čylčenöy, nin hänen tahkotah. Pahoin lymmytetty vemmel oigenou. Hyö oijetah, boitto ei olla viärät. Konža mussika muštenou, myö hänen mečäššä poimimma. Jänis pagenou pellon poikki.

IV.

а) Глагол šuaha имеет ряд значений: 1. получать, 2. добывать, зарабатывать, 3. доставать, достигать, 4. рожать.

Кроме всего перечисленного у этого глагола имеется значение: мочь, быть в состоянии, а сочетание šuaha с другим глаголом означает действие, выраженное инфинитивом, разрешено, позволено или иметь возможность что-то сделать:

Šuan lähtie kodih – могу отправиться домой.

Ni yhtä päivie ei šua eliä vierahalla mualla – Ни одного дня нельзя прожить на чужой земле.

Šuaugo oštua tiäldä leibiä? Можно ли здесь(отсюда) купить хлеб?

 

б) Глагол voija имеет значения: мочь, быть в силах или в состоянии что-то сделать; при высказывании вероятности или возможности чего-то; быть здоровым.

При первом значении данный глагол используется в сочетании с другим глаголом:

Voičen oštua pertin, rahua on miula äijä – Я в состоянии купить избу, денег у меня много.

Millä mie voičen šiula (*šilma –старая форма) auttua? – Чем я могу помочь тебе?

Myö kahеn voičemma noštua tämän hirren. – Мы вдвоем можем поднять это бревно.

*šilma – партитивная форма от местоимения šie. Современная тверская карельская форма ”помочь тебе” – полностью переведена из русского языка, у тверских карелов раньше применялась, у карелов Республики Карелия ныне применяется форма ”auttua šilma” – дословный перевод – ”помочь тебя”.

Olen omašša kyläššä. Miän kylä on korgiella goralla (vuaralla). Goran (vuaran) alla pagenou pieni jogi. Joven burhat ollah ylen šyvät, pohja vain muštenou šyvyöššä. Pohjašta nouššah bul’bukat, vejen pinnalla hyö puhkietah. Noužen jovelda kyläh, on ägie šiä i pakkuon vettä vaštah tulovalda naizelda, kumbane aštuu täyvvinke rengilöinke kaivolda. On jo aiga istuočie murginalla. Tädi tariččou murginakši huomnekšella paistettuot kakkarat. Voičen painua kakkarat marja- da rahkapainimeh . Tämpiänä murginan jälgeh lukkuoma pertin oven da lähemmä meččäh, missä mančikat jo ruššotah. Poimimma marjat, valličemma vain parahie. Mečäššä on äijä puarmoida da šiäkšilöidä. Katkuan koivuzelda pienen varbazen da ajelen näidä veren imijie. Kun miän vakkazet ollah täyvvet, myöššyttiäčemmä järelläh kyläh. Olemma jo kylänpiäššä, kun miula ožuau mieleh: pidäy vielä katata koivun varbazie da luadie moni vaštua. Valmistan viizi vaštuo, illalla lähen kylyh.

Kylyö varoin halguan takka halgoida. Kirveš čylčenöy, tahkuon kirvehen terän tahkolla. Hallot ollah valmehet, nyt mie lämmitän kylyn.

 

Karielazet šananpolvet Карельские пословицы.

Kugali katetta, niin šigäli jalgua oijennat.

Насколько одеяла, настолько ногу протягиваешь.

Maguajalla kazilla hiiri šuuh ei hyppie.

Спящей кошке мышь в рот не забежит.

Bohatutta voičet peittiä, a keyhyttä et peitä.

Богатство можешь спрятать, а бедность не спрячешь.

Piendä kiitä, šuurella takka pane.

Маленького хвали, на большого ношу клади.

Šeiččimen kirvešta parembi yhtä kоsua (viikatehta).

Семь топоров лучше одной косы.

Kannettu vezi kaivošša ei pyzy.

Принесенная вода в колодце не удержится.

Huigie eu muigie i šilmie ei leikkua.

Стыд не кислый и глаз не режет.

Kellä on nerost’a, šillä on elost’a.

У кого мастерство, у того и добро(богатство).

Pahašta pagene – hyväh hyppiä.

От плохого убегай – к хорошему беги.

Toivotuš da muanituš ollah reunah.

Обещание и обман рядом.

Vävynke vain kalakukkoh käziin, vellenke kondien käziin.

С зятем только на рыбный пирог(ходить), с братом на медведя.

Новые слова.

Abu – помощь, ajella – ехать; гнать; раскатывать (тесто), azie – дело, занятие; дело, событие; состояние дел, обстановка, ägie – жар, жара; горячий, жаркий, buitto – будто, словно, как будто, bul’bukka – пузырь на воде, buola,buolukka брусника, burha – водоворот, čylčetä – затупиться, edehpäin – вперед, emändä – хозяйка, еrota – разъединяться; расставаться, разлучаться; разводиться, hammaštua – зазубрить пилу, серп, hebone – лошадь, hiiri – мышь, huaba – осина, hujata – стыдить, опозорить, iččieh päin – на самого, iče – сам, ildane – ужин, imie – сосать, высасывать, imijä – сосущий, inehmine – человек, istuočie – сесть, усесться; оседать; садиться, уменьшаться в размерах, izändä – хозяин, jumala – бог, kalakukko – рыбник, рыбный пирог, kaivo – колодец, katata – ломать, отрывать, срывать; надрывать, надсаживать; прерывать, kerdah – вдруг, сразу, keški – середина; посреди, kondie – медведь, konža – когда, kun – если, kuuži(näre) – ель, kyläpiä – околица, конец деревни, louna – паужин, еда между обедом и ужином, lukuta – запереть; остановить кровь, lymbyö – гнуться, сгибаться, lymmytetty – гнутый, согнутый, lymmyttiä – гнуть, сгибать, läzie – болеть, хворать, läzijä – больной, mainita – упомянуть, вспомнить, mančikka (mandžikka, mandžo) – земляника, marja – ягода, mielövä (mielеvä) – разумный, рассудительный; дорогой (милый), muakunda – страна, государство, moni – несколько, murgina – обед, второй завтрак, muššeta – чернеть, темнеть, myöššyttiäčie (myöšttiäčie) – вернуться, возвратиться, myöt’(myöten) – по, вдоль, oijeta – выпрямится, разгибаться; оправдываться; ožata – ударить, стукнуть, ožata mieleh – промелькнуть мысли, pagina – разговор, беседа; речь; слух, pagolane – беглец, paizo – опухоль, pakota – просить; попрошайничать; требовать, pedäjä (mändy)- сосна, pinda – поверхность воды; заболонь; кожура, piällikkö – главарь, начальник, верховод, poikki – поперек, через, poimiе собирать (ягоды, грибы), набирать узор при тканье, pruazniekka – праздник, puarma – слепень, puata (pageta) – убежать, уйти, убывать, puhata – проткнуть, вскрыть, puija – молотить, ruoška – кнут, ruššota – покраснеть, разрумяниться, šiä – погода, šiäkši – комар, šobu, šovindа согласие, лад, šyvyš – глубина, šyvä – глубокий, tahko – точило, tahkota, tahkuo – точить, tammi – дуб, tarikoin – на беду, к несчастью, tarita – предлагать, tavara – товар, tiedäjä – знахарь; знаток, toppa – мелкий сор, tora – драка, tuhjo – куст, tuomi – черёмуха, tädi – тётя, täyži – полный, довольно, полно, vakkane – корзинка, лукошко, vallita – выбирать, отбирать, избирать,

valmistua – приготовить, подготовить, vanhembane – родитель, старший, vanhemmat – родители, varbane – ветка, прут, vašta – веник; только, лишь, vaštah – на встречу, в ответ, против, vemmel – дуга, veri – кровь, viärä – кривой, изогнутый; виновный, voija – мочь, быть в силах, быть возможным, быть здоровым, vuara(gora) – гора.

 

Copyright ©: Gennady Svetlov Светлов Геннадий Иванович. E-mail: gensvet@mail.ru